تاریخ دمشق (زکار)«تاریخ دمشق»، تالیف سهیل زکار در دو مجلد و به زبان عربی است. ۱ - ساختار کتابزکار در این اثر تاریخ دمشق را از سال ۴۴۸ تا ۶۹۲ ق از سه منبع مهم تاریخی گردآوری کرده است. یکی از منابع تاریخ دمشق ابن قلانسی است که جداگانه کتابشناسی شده و خواننده می‌تواند به آن مراجعه نماید. کتاب در دو جزء تدوین شده است. جزء اول مشتمل بر تاریخ دمشق ابن قلانسی و تکمله تاریخ دمشق نوشته سبط ابن جوزی است. در جزء دوم نیز ذیل مرآه الزمان قطب الدین یونینی که به لحاظ تاریخی تکمله جزء اول است، آمده است. شیوه نگارش نویسنده بدین ترتیب است که متن تاریخ را بدون حواشی آورده و اگر به دلیل اشتباه اصل کتاب در متن اصلاحی صورت داده در پاورقی تذکر داده است. [۱]
تاريخ دمشق، سهيل زكار، ج۱، ص۳۵.
۲ - گزارش محتوادر ابتدای اثر مقدمه ارزشمندی به قلم سهیل زکار آمده که بخش اعظم آن شرح حال مورخین کتاب است. نویسنده در این اثر به شیوه ابن قلانسی که کتابش را «ذیل مذیل» کتاب دیگری قرار داده رفتار کرده و دو اثر دیگر را به عنوان تکمله در یک مجموعه گرد آورده است. ابن قلانسی شاهد حوادث جنگ‌های صلیبی اول و دوم بوده است. پس از او شمس الدین یوسف سبط ابن جوزی (۵۸۲- ۶۵۴ ق) شاهد حوادث پس از وفات صلاح الدین تا حمله صلیبی ششم بوده است. بعد از وفات سبط ابن جوزی ، قطب الدین یونینی (۶۴۰- ۷۲۶ ق) شاهد جنگ مغول و تاسیس سلطنت ممالیک بوده است. سبط ابن جوزی اگرچه اصالتا عراقی است؛ اما در شام رشد یافته و وفات نموده است. یونینی نیز مانند او اگر چه از یونین از توابع بعلبک بوده، اما بعلبک غالبا تابع دمشق بوده است. کتاب تاریخ دمشق ابن قلانسی، ذیل تاریخ دمشق نامیده شده، چرا که تاریخ هلال الصابی مشتمل بر حوادث سال ۳۶۳ تا ۴۴۸ ق می‌باشد و ابن قلانسی اخبار و اتفاقات را از سال وفات هلال الصابی (۴۴۸ ق) تا سال ۵۵۵ ق سال وفات خود نقل کرده است. ابن قلانسی؛ همانند هلال الصابی- که تاریخش را به دمشق منحصر نکرده و اخبار دیگر دول اسلامی زمانش را نیز نقل کرده است- اتفاقات جاری در مصر ، الجزیره ، عراق و فارس را نیز ذکر کرده است؛ اما حوادث شام و به ویژه دمشق بیشتر از دیگر اماکن است. مهم‌ترین اثری که از سبط ابن جوزی به جای مانده کتاب « مرآه الزمان فی تاریخ الاعیان » است. ابن خلکان این کتاب را در ۴۰ مجلد و یونینی در ۳۷ مجلد به خط مؤلف دیده‌اند. یونینی می‌افزاید که در آن نکته‌های بس لطیف به شیوه‌ای غریب گرد آمده بوده است. قطب الدین یونینی، مرآه الزمان را مختصر کرده و بر آن ذیلی نوشته است. ذیل‌های دیگری نیز بر این کتاب نوشته شده که حاجی خلیفه از آنها نام برده است. سهیل زکار پاورقی‌های و توضیحات مفیدی به ویژه در جزء اول کتاب دارد. او ارجاعات فراوانی به آثار خود؛ مانند « تاریخ الحروب الصلیبیه » داده است. ۳ - وضعیت کتابفهرست محتوای کتاب و فهارس اماکن جماعات ، اعلام ، اشعار و آیات قرآنی در انتهای مجلد دوم آمده است. [۲]
تاریخ دمشق لابن القلانسی، الیسوعی، لویس شیخو، ص۶۱۸-۶۲۵.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |